در بخش اول فیزیولوژی سلول به موضوع ساختمان سلول پرداختیم.در ادامه این مبحث
سیتوپلاسم
اگر چه هسته کارگردان سلول است اما سیتوپلاسم قسمت اعظم کار سلول را انجام می دهد و محتوی مقدار زیادی اندامک یا اورگانل و انکلوزیون است.اندامک ها اجزای زنده سلول ها هستند و شامل ریبوزوم ها ، غشاء سلولی ، رتیکولوم آندوپلاسمیک (شبکه داخل سیتوپلاسم ) ، دستگاه گلژی میتوکندری ها ، لیزوزوم ها و سانتروسفر (کره مرکزی ) هستند.
۱- ریبوزوم ها
ریبوزوم ها قسمتی از پروتئین ریبوزومی سیتوپلاسمی هستند که دستورات خود را از اطلاعات توارثی ژنها دریافت می کنند . ریبوزوم ها ممکن است در سیتوپلاسم آزاد باشند و یا به وزیکول های غشایی (وزیکول به معنی حباب یا حفره کوچک توخالی است ) بچسبند . ریبوزوم های چسبیده ، پروتئینهایی را که برای صدور به جاهای دیگر هستند نیز می سازند . ریبوزوم های آزاد ، پروتئین های را می سازند که مورد استفاده همان سلولی که در آن تشکیل شده اند قرار می گیرند . ریبوزومها غالبا به یکدیگر جوش خورده و ساختمانهای بزرگتری موسوم به پلی ریبوزوم تشکیل می دهند که کارخانه های پروتئین سازی غیر اختصاصی هستند.
۲- غشاء سلولی
غشاء سلول از سه لایه تشکیل می شود که دوتا از آنها تیره بوده و لایه میانی روشن است . هر لایه در حدود ۲۵ آنگستروم ضخامت دارد . لایه های تیره داخلی و خارجی از پروتئین تشکیل شده اند و جنس لایه روشن میانی از فسفولیپید است . مولکولهای پروتئینی در غشاء با زاویه قائمه نسبت به مولکولهای چربی قرار گرفته اند . دو قسمت در مولکولهای فسفولیپید وجود دارد اولی یک زنجیر ئیدروکربنی مستقیم طولانی یا دم که در حلالهای آنی قابل حل است و دومی یک سر گلیسروفسفاتی که در آب محلول است.
یک ارتباط مستقیم بین رتیکولوم آندوپلاسمیک و غشاء سطحی سلول وجود دارد یعنی رتیکولوم آندوپلاسمیک ادامه غشاء سطحی سلول است . در غشاء سلول ، دم های اسید چرب به طرف یکدیگر متوجه شده و سرهای محلول در آب متوجه خارج هستند . این سرها به طور غیر محکم به اجزای پروتئین چسبیده اند درست مانند موادی که توی یک ساندویج قرار می گیرند . آنزیمها در غشاء سلول جای دارند و زیکول های پینوسیتوزی و سایر وزیکول هایی که مواد فاگوسیته را احاطه می کنند از غشاء سلول مشتق می شوند . پینوسیتوزیک یک عبور محدود شده در دو جهت را به وجود می آورد.
۳- رتیکولوم آندوپلاسمیک
رتیکولوم آندوپلاسمیک مشابه غشاء سلول است و یک شبکه تور مانند تشکیل می دهد و سیستمی از فضاهای مربوط به هم را که توسط غشاء مفروش شده اند به وجود می آورد . همچنین وزیکول هایی با سطوح زبر و خشن وجود دارند که سطوح خارجی آنها توسط ریبوزم ها پوشیده می شوند.
این ها پروتئین هایی را که برای صدور از سلول بوده و احتمالا پیش آهنگ آنزیمهای گوارشی هستند تولید می کنند . وزیکول های انتقال دهنده ممکن است شاهراهی باشند که توسط آنها پروتئین ساخته شده (ترشح ) به دستکاه گلژی می رسد زیرا جدارهای غشایی آن ها با جدارهای غشایی دستگاه گلژی جوش می خورد.
علاوه بر این ها یک سری وزیکول های با سطح هموار یا توبول های پیوند شده وجود دارند که در سلول هایی که هورمونه ای استروئیدی را ساخته و ترشح می کنند فراوان هستند و همچنین ممکن است در تغلیظ یونهای کلر که با تولید اسید کلریدریک آزاد در شیره معدی ارتباط دارد نقشی داشته باشند . عمل این وزیکولهای با سطح هموار به طور مشخص شناخته نشده اما ممکن است با تبدیل گلوکز به گلیکوزن سر و کار داشته باشند.
۴- دستگاه گلژی
دستگاه گلژی در سلول های ترشحی بسیار مشخص است و در این سلول ها همیشه بین هسته و سطح سلول یافت می شود و مواد ترشحی از میان آن سلول را ترک می کند . دستگاه گلژی از کیسه های کوچک مسطح با سطوح هموار تشکیل شده که روی یکدیگر انباشته می شوند . مواد ترشحی که در وزیکولهای خشن ساخته می شود وارد این قسمت شده و به گرانولهای زیموژن تبدیل می شوند و به حال ژن در می آیند و در وزیکولهای کوچک بسته بندی می گردند . قسمت کربوهیدراتی گلوکز پروتئینها در دستگاه گلژی به محصول ترشحی سلولهای ساغری اضافه می شود.
۵- میتوکندری ها
ممکن است تا هزار میتوکندری در یک سلول کبدی طبیعی وجود داشته باشد . میتوکندری ها جزو تشکیلات غشایی هستند و خود از دو غشاء تشکیل شده اند . چینهایی از غشاء داخلی به صورت قفسه هایی به درون قسمت داخلی میتوکندری ها پیش می رود و موسوم به تیغه های میتوکندری است.
داخل میتوکندری از مایع پر شده است . در داخل مایع میتوکندری دستگاه مسئول سیکل اسید سیتریک (سیکل اسید ستری کربو کسیلیک یا سیکل کربس ) قرار گرفته است . اکسیژن به درون این مایع انتشار پیدا کرده و توسط آنزیمهای تنفسی ( فلاو و پروتئینها و سیتوکرومها ) مورد استفاده قرار می گیرد . این آنزیمها در غشاء داخل میتوکندری قسمتی از محصولات سیکل اسید سیتریک را به عنوان ماده پایه مورد استفاده قرار می دهند.
واکنش های اکسیداتیو که این آنزیم ها کاتالیز می کنند انرژی را برای فسفوریلاسیون اکسید اتیو تامین می کند . سایر آنزیمها نیز وجود دارند که گروه سوم فسفاتی را به ملکول آدنوزین دی فسفات اضافه کرده و آن را به صورت آدنوزین تری فسفات در می آورند . میتوکندری ها در واقع نیروگاه سلول هستند.
۶- لیزوزوم ها
لیزوزوم ها وزیکول هایی هستند که در داخل سیتوپلاسم سلول قرار دارند و توسط یک غشاء تک لایه ای با سطح هموار احاطه شده اند . لیزوزومها محتوی بیش از ده آنزیم قوی هستند که یکی از آنها فسفا تاز اسید است . شکل ظاهری لیزوزومها با فعالیتشان تغییر می کند . لیزوزمها به بعضی مواد که با انها تماس پیدا می کنند میچسبند و یا این مواد را در داخل خود می گیرند . عمل آنزیمهای لیزوزمی هضم موادی است که به روش فاگوسیتوز یا پینوسیتوز به داخل آنها کشیده می شوند.
لیزوزم ها نه فقط مواد خارج سلولی که وارد انها می شوند بلکه همچنین مواد داخل سلولی از قبیل میتوکندریهای خرد شده را نیز هضم می کنند.لیزوزمها هر گاه از محیط سر بسته خود خارج شوند تمام سلول را از بین خواهند برد و به این دلیل است که می توان انها را سیتولیزوزوم نیز نامید.لیزوزمها در نوتروفیلها و ماکروفاژها فراوانند و ممکن است در جلوگیری از بیماری اهمیت داشته باشند.
۷- سانتروسفر
سانتروسفر همراه با سانتریول های مشتق شده از آن و لوله ای دوکی به طور خلاصه در قسمت میتوز شرح داده شدند.
۸- انکلوزیون ها
انکلوزیون های سیتوپلاسمی بخشی از ماشین متابولیک سلول نیستند بلکه در واقع مستاجرهای موقتی هستند . انکلوزیون ها شامل غذاهای ذخیره شده از قبیل گیلکوژن در سلولهای کبدی و عضلانی یا چربی در بافت چربی هستند .سایر انکلوزیون ها پیگمان های داخلی و خارجی هستند . پیگمان های داخلی شامل هموگلبین و هموسیدرین و بیلیروبین و هماتوئیدین و ملانین است.پیگمان های خارجی شامل کاروتن و لیپوکرومها و ذرات گرد و غبار و مواد معدنی از قبیل نقره یا سرب است.
منبع:اختصاصی elmevarzesh.com
فیزیولوژی گایتون
