کورتیزول
از نظر ساختمان شیمیایی کورتیزول جزء هورمون های استروئیدی است و از غشاء سلول های هدف به آسانی عبور کرده و با اتصال به گیرنده های سیتوپلاسمی وسپس انتقال به هسته تولید RNA راتحریک وتولید پروتئین های جدید را کنترل می کند.
تنظیم ترشح کورتیزول
مقدار ترشح کورتیزول توسط هورمون آزاد کننده کورتیکوتروپین CRH که از هیپوتالاموس ترشح می شود واز طریق هورمون آدرنو کورتیکو تروپین ACTH که از بخش قدامی غده هیپوفیز ترشح می گردد کنترل می شود. با کاهش کورتیزول آزاد خون پیامهایی به هیپوتالا موس فرستاده می شود وموجب تحریک ترشح CRH از هیپوتالاموس و در نتیجه افزایش ترشح ACTHاز هیپوفیز قدامی می گردد.بدین ترتیب ACTH سبب می شود تا بخش قشری غدد فوق کلیوی کورتیزول را به جریان خون رها سازند.
عمل کورتیزول
هورمون کورتیزول بسیج FFA را از بافت چربی تحریک کرده پروتئین های بافتی را به منظور تامین اسیدهای آمینه لازم جهت سنتز گلوکز در کبد به جریان می اندازد ومقدار مصرف گلوکز توسط سلول ها را کاهش می دهد.
ورزش و پاسخ کورتیزول
سطوح بیشینه یا کوتیزول پلاسما بدنبال ورزش درازمدت از جمله در دوندگان ماراتون مشاهده شده است حتی در مقادیر کار کمتری (سبک) ا گر دوره ورزش به ا ندازه کافی طولانی باشد کورتیزول پلاسما افزایش می یابد.
دیویس و فیو در سال ۱۹۷۳ به روشنی نشان دادند که شدت ورزش در تعیین پاسخ کورتیزول حائز اهمیت است. .آن ها افرادی را در فعالیت های یک ساعتی وبا شدت های گوناگون مورد مطالعه وبررسی قرار دادند این افراد زمانی که با شدت ۴۰ درصدحداکثر اکسیژن مصرفی به ورزش پرداختند کورتیزول پلاسمای آن ها حتی بیشتر از یک بار کاهش یافت در حالی که با افزایش شدت ورزش تا ۸۰ درصد حداکثراکسیژن مصرفی، پاسخ کورتیزول معکوس شد وغلظت آن در پلا سما افزایش یافت.
در پژوهشی دیگر زمانی که شدت ورزش از ۶۰ درصد حداثر اکسیژن مصرفی فراتر می رفت ( و از دید آزمودنیها پن هان نگاه داشته می شد) غلظت کورتیزول اندازه گیری شد.در این آزمون ها با گذشتن ورزش از ۶۰ درصد حداکثر اکسیژن مصرفی غلظت کورتیزول پلاسما افزایش یافت در حالیکه در شدت های زیر ۶۰ درصد حداکثر اکسیژن مصرفی غلظت کورتیزول کاهش یافت.
همانطور که مشاهده شد هنگامی که شدت ورزش سبک باشد غلظت کورتیزول پلاسما کاهش می یابد زیرا در این شرایط مقدار کورتیزول خروجی از پلاسما از میزان ترشح آن بیشتر است به عبارت دیگر کورتیزول سریعتر از آنچه که می تواند از بخش قشری ترشح شود دفع می شود.در جریان ورزش های خیلی سنگین میزان ترشح کورتیزول خروجی از پلاسما فراتر رفته و در نتیجه غلظت کور تیزول پلاسما زیاد می شود.کورتیزول همچنین برای بیشتر از ۲ ساعت پس از ورزش در سطح بالا ثابت باقی می ماند که این پاسخها احتمالا به خواص ضد استرسی کورتیزول مربوط می شوند.
آلدسترون
آلدسترون مهمترین هورمون بخش قشری غده فوق کلیوی است. آلدسترون نیز همانند کورتیزول از دسته هورمون های استروئیدی است وهمانند سایر استروئیدها اثر خود را از طریق اتصال به گیرنده های سیتوپلاسمی اعمال می کند.
عمل آلدسترون
آلدسترون یک تنظیم کننده مهم باز جذب سدیم ودفع پتاسیم در کلیه ها است.آلدسترون مستقیما در تعادل نسبت سدیم به آب ودر نتیجه تعادل حجم پلاسمایی وفشار خون دخالت دارد. عمل اصلی آلدسترون افزایش باز جذب سدیم در کلیه ها است. از آنجایی که آب هم با حفظ سدیم جذب می شود حفظ کلیوی سدیم با حفظ آب به وسیله کلیه ها همراه است. اثر ن هایی این فرایند افزایش محتوی مایعات بدن وبنابراین جایگزینی حجم پلاسما وافزایش فشار خون طبیعی است.
مکانیزم درگیر در کنترل فشار خون کلیوی همان مکانیزم رنین- آنژیو تانسین است.کلیه ها به کاهش فشار خون ویا جریان خون کلیوی با تشکیل آنزیمی بنام رنین پاسخ می دهند. رنین به نوبه خود پروتئین آنژیوتانسین پلاسما را به شکل فعال آن به نام آنژیوتانسین I تبدیل می کند که آن نیز سرانجام به آنژیو تانسین II تبدیل می شود. آنژیوتانسین IIبه دو روش عمل می کند. اول این یک تنگ کننده سرخرگی قوی است. با این عمل مقاومت عروقی محیطی افزایش می یابد و فشار خون بالا می رود. عمل دوم آن تحریک ترشح آلدسترون از قشر فوق کلیه است.
ورزش و پاسخ آلدسترون
معلوم شده است که ترشح آلدسترون در جریان ورزش به طور پیشرونده افزایش می یابد وبا رسیدن آلدسترون به بالاترین سطح خود درپلاسما مقدار آن به بیش از ۶ برابر زمان استراحت می رسد. یک رابطه قوی بین رنین وترشح آلدسترون در هنگام ورزش وجود دارد وزمانی که شدت ورزشی به بیشتر از ۵۰ درصد حداکثر اکسیژن مصرفی برسد رنین آنژیو تانسین وآلدسترون به طور موازی افزایش می یابند . ورزش هایی که در سطح دریا انجام می شوند به یک افزایش پیشرونده رنین وآلدسترون هم در زنان وهم در مردان منجر می شود. این حالت در تپه نوردی و کوهپیمایی های دراز مدت نیز دیده شده است.
کاتکولامین ها
بخش میانی غدد فوق کیوی در حقیقت ادامه سیستم اعصاب سمپاتیک است زیرا که انت های رشته عصبی تا بخش میانی آن ها ادامه یافته و در آن جا سلول هایی را که سازنده هورمون های کاتکولامین هستند در بر می گیرد. هورمون های بخش میانی اپی نفرین و نور اپی نفرین هستند.
اثر فیزیولوژیکی کاتکولامین ها
۱- آزاد ساختن سریع FFA که به عنوان منشاء انرژی در عضلات مورد استفاده قرار می گیرند.
۲- افزایش فعالیت واکنش های نوسازی گلوکز و گلیکوژنولیز یعنی تولید گلوکز بیشتر.
۳- کاهش ترشح انسولین وجلوگیری ازبرداشت گلوکز توسط عضلات وسایراندام ها.
۴- تامین نیازهای فوری مغز به گلوکز که منشاء انرژی برای بافت است.
ورزش و پاسخ کاتکولامین ها
تمرین استقامتی موجب کاهش خیلی سریع پاسخ های اپی نفرین ونوراپی نفرین پلاسما به کار ورزشی زیر بیشینه می شود. همچنان که که شکل نشان می دهد در عرض سه هفته اول تمرین غلظت هر دو کاتکولامین به وضوح کاهش می یابد علیرغم این مسئله بسیج گلوکز از کبد وFFA از بافت چربی ادامه می یابد، که این نمایانگر پیچیدگی سیستم های کنترلی روی بسیج مواد سوختی است. با این همه یک فرد تمرین کرده در جریان یک رویداد خیلی پر فشار ظرفیت بزرگتری به منظور ترشح اپی نفزین تا یک فرد تمرین نکرده دارد. وجود ضربان قلب پایین وافزایش اندک در فشار خون هنگام تمرین زیر بیشینه بر اثر تمرین احتمالا شناخته ترین سیمای این پاسخ سمپاتیکی فوق کلیوی است.
سیده نسیم حبیب زاده – حجت باقری – یاسر صابری
