خون محتوی سلول ها و مایعی است که در یک سـیستم گردشـی بسته ، اساساً توسط انقباضات متناوب قلب در یک جهــــت بــطور منظم حرکت داده مــی شوند. یک فرد بالغ نزدیک به ۵/۵ لیتر خون دارد .
خون متشکل از دو بخش است :
عناصــر شــکل دار یا ســـلول هـای خــونی و پلاسما یا بخش مایع خون که عناصر شکل دار در آن معلقــند. عناصر شـکل دار ، اریتروســــیت ها یــا گلبول های قــرمز ، پلاکت ها و لوکوسیت ها.
پلاسما Plasma
قسمت مایع خون را پلاسما گویند که ۵/۹۱ درصد آن را آب و ۷ درصد پروتئین و مابقی را املاحی مثل یون ها (سدیم ، پتاسیم ) مواد معدنی ( گلوکز ، اسیدهای آمینه ، تری گلسیریدها ) گازها ( اکسیژن ، انیـدریدکربن ) مواد زائــد ( اوره ، بیـلی روبین ، اســید لاکتیک ) مواد کنترل کننده ( آنزیم ها ، هورمون ها )تشکیل می دهد و از نظر شکل ظاهری کمی زرد رنگ است .پلاسما ، مواد غذایی را از محل جذب یا تولیدشان انتقال داده ، آن را در مناطق مختلف بــدن موجود زنده تــوزیع می نمایــد . پـلاســـما همچنین مواد باقی مانده از متابولیسم را با خود حمل نموده ، آن ها را توسط اعضای دفعی از خون دفع می کند .
گلبول های قرمز Erythrocytes
اریتروســــیت های طبیعی به شکل قرصی است که طـــــرفین آن مقعـر می باشــد. مــــیانگین قطر آن حدود ۸/۷ مــیکرون است ، ضخامـــت آن در ضخـــیم تریـن نقطه حدود ۵/۲ میکرون و در نازکترین نقطه ( مرکز گلبول ) حدود ۱ میکرون یا کمتر است.حجم متوسط گلبول قرمز حـــدود ۹۰ تا ۹۵ میکرون مکعـب است. وظیـفه اصــلی گلبول هـای قرمز خون انتقال هموگلوبین است.هموگلوبین نیز اکسیژن را با خود از ریه ها به بافت ها حمل می کند .ضمناً هموگلوبین موجود در گلبول هـــای قرمز یـک بـافـر عالی محسوب می شود به طوری کـه گلبول هــای قرمز مسئول قسمت اعظم قدرت بافری خون کامل هستند.
غلظت گلبول های قرمز در خون
در مردان سـالم متوسط گلبول های قـرمز در هر مـیلی متر مکعب ۵۲۰۰۰۰۰ است و در زنان سـالـم تعــداد آن ها ۴۷۰۰۰۰۰ می باشد . تعداد گلبول های قرمز هر فرد تحت تأثیر ارتفاع محــل زندگی او نیز هست .
هماتوکریت
هماتـوکریت حجــم گلبول های قرمز فشرده شده را در واحد حجم خون بیـن می کنـد.حجم طبیعی هماتوکریت در مردان بالغ ۴۰ تا ۵۰ درصد ، در زنان بالغ ۳۵ تا ۴۵ درصد می باشد.
هماتوکریت / حجم گلبول های قرمز = حجم خون
گلبول های قرمز + حجم پلاسما = حجم خون
منبع انرژی برای اریتروسیت ها ، گلوکــز است که ۹۰ درصد آن به طور بی هوازی به اسید لاکتیک تبدیل می شود ، ۱۰ درصد باقی مانده به طور هوازی و از طریق مسیر شنت هگزوز مونو فسفات مورد استفاده قرار می گیرد.از آنجائی که اریتروست ها فاقد هسته و دیگر اندامک های لازم برای ساخت پروتئین مـی باشند ، لــذا هـموگلوبـیــن نیـز نمی سازند. اریتـروسـیت های انسانی تا حدود ۱۲۰ روز گردش خون زنده می مانند.
گلبول های قرمز هسته دارو بدوی در هفته های نخست زندگی رویانی در کیسه زرد تـولـید می شوند . در ثلث دوم حاملگی کـبد محل اصلی تـولیـد گلبول های قرمز است . اگر چه تعداد قابل توجّهی از گلبولهای قرمز هم در طحال و گره های لنفی تولید می شوند.در حدود آخرین ماه حاملگی و پس از تولد ساخت گلبول های قرمز منحصــراً در مغز استخوان انجام می شود و با افزایش سن سرعت خونسازی کاهش می یابد .
اریـتروسـیت هایـی که تازه از مغز استخوان به جریان خون آزاد شده اند رتیـکـولوسیت نام دارند که طـی ۲۴ تا ۴۸ ساعت به اریـتروســیت تبدیل می شوند.
گلبول های سفید Leukocytes
لوکوسیت ها واحد متحرک دستگاه حفــاظتی بدن هستند . لوکوسیت ها به دو گروه تقسیم می شوند :
۱-گرانولوسیت ها : که شامل نوتروفیل ها ، ائوزنیوفیل ها و بـازوفـــیل ها مـی باشند .
۲-آگرانولوسیت ها : این دسته شامل لنفوسیت ها و منو سیت ها است.
گرانوســــیت ها و منوسیت ها در مغز استخوان و لنفوسیت ها در بافت های لنــفاوی ساخته می شوند. گرانولوسیت ها و منوسیت ها عمدتاً با بلعیدن ( فاگوسیتوز) ارگانیسم های مهاجم از بدن در مقابل آن ها دفـــاع می کـنند . لنفوسیت ها عـمــدتـاً در ارتباط با دستگاه ایمنی عمل می کنند.
غلظت انواع گلبول های سفید در خون
هر میکرو لیتر از خون انسان حاوی حدوداً ۷۰۰۰ گلبول سفید است . درصد طبیعی انواع مختلف گلبول های سفید خون تقریباً از این قرار است :
نوتروفیل ها- ۶۲%
ائوزینوفیل ها- ۳/۲%
بازو فیل ها- ۴/۰%
منوسیت ها – ۳/۵%
لنفوسیت ها – ۰/۳۰%
پلاکت ها Platelet
پلاکت های خونی یا ترومبوسیت ها قطعاتی هستند بــدون هسته ، صفحه ای شـکل و با قطری در حدود ۲ تا ۴ مـیکرومتر، ایـن قطعات از قطعه قطعه شـدن مگاکاریوسیت ها (هفتمین نوع گلبول های سفید ) که در مغز استخوان اقـــــامت دارند پدید می آیند. این قطعات مــوجب پدید آمدن لخته خــونی شده و به ترمـیم مــــــنـافـذ دیـواره هـای عـــروق و در نتیجه جـلوگـیری از خونریزی کمک می نمایند .تعـــداد طبیعـی پلاکت ها ۱۵۰۰۰۰ تا ۳۰۰۰۰۰ در هر میکرولیتر خون است و طول عمر پلاکـتها از لحظه ای که به جریان خون وارد مـی شوند در حدود ۱۰ روز است .
پلاکت ها به چهار روش در جلوگیری از خونروی عمل می کنند :
۱- اسپاسم عروقی
۲-تشکیل توپی پلاکتی
۳-تشکیل لخته خونی بر اثر انعقاد خون
۴-رشد نهایی بافت فیبری به درون لخته خون برای بستن دائمی سوراخ رگ
کم خونی ها :
۱-کم خونی ناشی از خونروی
۲-کم خونی آپلاستیک
۳-کم خونی مگالوبلاستی
